Genel kural olarak dul eş, 60 ay sigortalılık süresini doldurmuş olan sigortalı eşin ölümünden sonra şayet 18 yaşını doldurmamış kendi çocuğunu (örneğin ilk eşinden veya sigortalıdan) veya sigortalı eşin bir çocuğuna bakıyorsa ve onları yetiştiriyorsa veya 47 yaşına girmiş ise veya iş gücü kaybı varsa büyük dul aylığı almaya hak kazanır (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 46/2). Büyük dul aylığında 24 takvim ayı sınırlandırması yoktur. Şartları devam ettiği müddetçe ömür boyu alınabilir.
Konu ile ilgili bir önceki köşe yazımızda Almanya’dan dul aylığı için ölen sigortalıya ve dul eşe ilişkin şartları paylaşmıştık. Almanya’dan alınabilecek küçük ve büyük dul aylığı şartlarını, aylık bağlama oranlarını hukuki dayanaklarını göstererek ve örnekler vererek izah etmeye çalışacağız.
Yazımızın hemen başında belirtelim ki, köşe yazılarımızda verdiğimiz bilgiler genel bilgilendirme ve yönlendirme amaçlı olduğundan bağlayıcılığı bulunmamaktadır. Konu ile ilgili Alman hukukunda uzman bir avukat veya sosyal güvenlik uzmanına başvurulmasını tavsiye ediyoruz.
Yeniden evlenmemiş olan dul eşler, sigortalı eşin ölümünden sonra, sigortalı eşin 60 ay sigortalılık süresi olması şartıyla başvuruları anında 47 yaşından küçük iseler küçük dul aylığı almaya hak kazanırlar. Bu hak, sigortalı kişinin öldüğü ayın sonundan itibaren en fazla 24 takvim ayı (2 yıl) boyunca ödenir (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 46/1).
01.01.2002 tarihinden önceki kanuni düzenlemede küçük dul aylığı için yaş sınırı 45 idi ve aylığın ödenmesi için en fazla 24 takvim ayı (2 yıl) ödenmesi gibi bir süre bulunmuyordu. 01.01.2002 tarihinden itibaren yürürlüğe giren kanun değişikliğiyle aylığın ödenmesi için 24 takvim ayı (2 yıl) sınırlandırması getirilmiş, 01.01.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe giren kanun değişikliğiyle de 45 olan yaş sınırı ise 47’ye çıkartılmıştır.
Genel kural olarak dul eş, 60 ay sigortalılık süresini doldurmuş olan sigortalı eşin ölümünden sonra şayet 18 yaşını doldurmamış kendi çocuğunu (örneğin ilk eşinden veya sigortalıdan) veya sigortalı eşin bir çocuğuna bakıyorsa ve onları yetiştiriyorsa veya 47 yaşına girmiş ise veya iş gücü kaybı varsa büyük dul aylığı almaya hak kazanır (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 46/2). Büyük dul aylığında 24 takvim ayı sınırlandırması yoktur. Şartları devam ettiği müddetçe ömür boyu alınabilir.
Büyük dul aylığına hak kazanmada çocuklara bakma şartında kanun bakılan çocukları veya çocuk sayılanları da sıralamıştır. Buna göre dul eşin evine alınan üvey çocuklar, bakıcı aile çocukları (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 1. Kitabı -SGB I- md. 56/2), yine dul eşin evine alınan veya ağırlıklı olarak onlar tarafından iaşeleri karşılanan torunlar ve kardeşler de çocuk olarak sayılmaktadır. Bunların dışında 18 yaşını geçseler bile kendi çocuğu veya sigortalı eşin fiziksel, zihinsel ya da ruhsal engeli nedeniyle kendisine bakamayacak durumda olan çocuğuna bakmak da çocuğu yetiştirmekle eşdeğer sayılıyor (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 46/2).
Ancak bu ana kural 01.01.2002 sonrası getirilen kanunla uygulanmaktadır. 01.01.2002 tarihi öncesi için ise geçiş hükümleri olarak 19.02.2002 tarihli kanunla Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabına -SGB VI- 242a maddesi eklenmiştir. Bu maddeye göre küçük dul aylığı alma hakkının sigortalının ölüm ayından sonraki 24 takvim ayı ile sınırlandırılması şayet, sigortalı eş 01.01.2002 tarihinden önce vefat etmişse veya eşlerden en az biri 02.01.1962 tarihinden önce doğmuş ve resmi evlilik de 01.01.2002 tarihinden önce gerçekleşmiş ise uygulanmamaktadır. Yani sigortalı eş 01.01.2002 tarihinden önce vefat etmişse veya eşlerden en az biri 02.01.1962 tarihinden önce doğmuş ve resmi evlilik de 01.01.2002 tarihinden önce gerçekleşmiş ise küçük dul aylığı 24 ay değil, şartlar devam ettikçe ömür boyu alınabilir.
Aynı düzenlemeye göre diğer şartları yerine getiren dul kalan eş 02.01.1961 tarihinden önce doğmuş ve iş göremez durumda ise (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 240/2), veya 31.12.2000 tarihi itibariyle iş göremez ya da çalışma gücünü kaybetmiş ise ve bu durum başvuru tarihinde de kesintisiz olarak devam ediyorsa büyük dul aylığı alma hakkına sahip olabiliyor.
Aynı şekilde ana karalın aksine diğer şartların yerine getirilmesi halinde, en az bir yıl evli kalmamış olan dul kadınlar ya da dul erkekler de resmi evliliğin 01.01.2002 tarihinden önce yapılmış olması halinde dul aylığı almaya hak kazanırlar. (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 242a/3).
01.01.2008 tarihinden itibaren 242a maddesine 4 ve 5. fıkralar eklenerek yeni kurallar getirilmiştir. Diğer koşulların yerine getirilmesi ve sigortalının 01.01.2012 tarihinden önce vefat etmesi halinde 45 yaşından itibaren büyük dul aylığına hak kazanılıyor. Sigortalının 31.12.2011 tarihinden sonra vefat etmesi halinde ise büyük dul aylığı için belirlenen 45 yaş sınırına kademe getirilmiştir. Bu kademeye ilişkin tablo aşağıdadır.
Tablodan da anlaşılacağı gibi büyük dul aylığı için 31.12.2011 tarihine kadar vefat eden sigortalıların dul kalan eşlerine 45 yaş, 01.01.2012-31.12.2022 tarihleri arasında vefat eden sigortalının dul eşine her yılına birere ay eklenerek, 2023 yılında vefat eden sigortalının dul eşine 46 yaş, 01.01.2024-31.12.2028 tarihleri arasında vefat eden sigortalının dul eşine her yılına ikişer ay eklenerek ve nihayetinde 01.01.2029 tarihinden itibaren vefat eden sigortalının dul eşine kademeli olarak 47 yaş şartları getirilmiştir.
Buraya kadar izah edilen konularla ilgili örnekler verelim.
Örnek 1: Eşi Şükran hanımla 01.07.1999 tarihinde resmi evli olan ve Almanya’da 1990-2005 yılları arasında sigortalılığı bulunan 15.06.1971 doğumlu sigortalı Vahap bey ölüm belgesine ve nüfus kayıtlarına göre 15.03.2023 tarihinde vefat etmiştir. Halen Türkiye’de yaşayan dul eş Şükran hanım Alman Emeklilik Kurumuna 24.03.2023 tarihinde dul aylığı bağlanması için başvurmuştur. Şükran hanım 02.08.1979 doğumlu olup yetiştirdiği bir çocuğu ve çalışmasına engel bir sağlık sorunu bulunmamaktadır. Vahap bey ise vefat ettiği tarihte aylık almıyordu.
Bu durumda Şükran hanım küçük dul aylığı şartlarını karşılamaktadır (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 46/1). Ancak büyük dul aylığı alma şartlarını henüz taşımamaktadır. Zira henüz 47 yaşında değildir, yetiştirdiği bir çocuğu ve çalışmasına engel bir sağlık sorunu bulunmamaktadır. Diğer yandan 01.01.2002 tarihinden önce evli olmalarına rağmen 24 ay sınırlaması olmadan küçük dul aylığı almak için geçiş hükümlerindeki şartları da karşılamamaktadır. Çünkü müteveffa Vahap bey ve Şükran hanımın doğum tarihleri 02.01.1962 tarihinden sonradır ve Vahap beyin ölüm tarihi 01.01.2002 öncesi değil, 15.03.2023 tarihidir. Bu nedenle kendisine büyük dul aylığı değil, 01.04.2023-31.03.2025 dönemi için 24 ay küçük dul aylığı bağlanır.
Şükran hanım 24 ay küçük dul aylığı aldıktan sonra kanunda belirtilen çocuk yetiştirme, malul olma veya yaş şartını doldurma şartlarından birini sağlaması halinde kendisine bağımsız bir şekilde büyük dul aylığı bağlanabilir. Örneğin 01.01.2002 tarihinden önce evlendiklerinden ve eşi Vahap bey de 2023 yılında vefat ettiğinden kendisi getirilen kademeye göre 46 yaşını dolduracağı 02.08.2025 tarihinden itibaren büyük dul aylığı için başvurabilir ve bu aylığı alabilir.
Örnek 2: Örnek 1’deki bütün veriler aynı kalmak şartıyla Vahap beyin doğum tarihini 15.06.1960 olarak alırsak bu durumda kanundaki geçiş hükümlerine (Alman Sosyal Sigorta Kanunu 6. Kitabı -SGB VI- md. 242a) göre Şükran hanım 01.04.2023-31.03.2025 dönemi için 24 ay değil, şartları taşıdıkça sınırlama olmadan (46 yaşına kadar, sonrası büyük dul aylığı alabilir) küçük dul aylığını alacaktır. Zira resmi evlilik 01.01.2002 öncesi ve eşlerden en azından biri olan Vahap bey 02.01.1962 tarihinden önce doğmuştur.
Küçük-büyük dul aylığı hangi oranlarda bağlanır?
Küçük dul emekli aylığı vefat eden sigortalının emekli aylığının %25’i, büyük dul emekli aylığı ise 01.01.2002 tarihinden itibaren yürürlüğe giren kanun değişikliğiyle %55’i oranlarında ödenir. Fakat şayet sigortalı eş 01.01.2002 tarihinden önce vefat etmiş ise veya resmi evlilik 01.01.2002 tarihinden önce yapılmış ve eşlerden en az biri 02.01.1962 tarihinden önce doğmuş ise büyük dul emekli aylığı vefat eden sigortalının emekli aylığının %60’ı oranında bağlanır.
Almanya’dan dul aylığı ile ilgili diğer köşe yazımızda 01.07.1977 öncesi boşanan eşin dul aylığı alma şartlarını sizle paylaşacağız.
